Historia Krety od neolitu, przez czasy minojskie i starożytność do współczesności

 
 
 

Historia

Historia Krety jest w bardzo dużym stopniu zbieżna z historią Grecji, więc w poniższej tabeli zawarte są tylko najistotniejsze fakty specyficzne dla wyspy:

Przybliżona data Wydarzenia historyczne
5000 - 2600 p.n.e.
(neolit)
pierwsze ślady osiedli ludzkich na Krecie; najstarsze znaleziska garncarskie w Knossos i Fajstos;
2600 - 2000 p.n.e.
(okres przedpałacowy)
przybysze z Azji Mniejszej, stapiając się z miejscową ludnością tworzą autonomiczną kulturę; świadczą o tym przedmioty kultowe, ceramika i groby koliste z tego okresu; handel morski z Egiptem, Azją Mniejszą, Mezopotamią; wprowadzenie miedzi i brązu; pod koniec okresu rozwija się prymitywne pismo hieroglificzne, którego Minojczycy używają na pieczęciach;
2000 - 1700 p.n.e.
(okres starszych pałaców)
powstają pierwsze wielkie pałace w Knossos, Fajstos, Malii, Zakro; dowodzą zaawansowanego rozwoju sztuki i struktur władzy u Minojczyków; Minojczycy mają mocarstwową pozycję we wschodniej części Morza Śródziemnego, o czym świadczy brak obwarowań kompleksów pałacowych;
około 1700 p.n.e wszystkie pałace ulegają zniszczeniu w wyniku katastrofy - prawdopodobnie trzęsienia ziemi;
1700 - 1450 p.n.e.
(okres młodszych pałaców)
najświetniejsza epoka w historii Krety; Minojczycy budują na fundamentach zniszczonych pałaców jeszcze wspanialsze budowle z pomieszczeniami kultowymi; według Homera na wyspie miało być w tym czasie 90 miast; stolicą jest Knossos; następuje rozwój gospodarczy i kulturalny; sztuka minojska osiąga wysoki poziom artystyczny również w odniesieniu do miniaturowych form plastycznych; pismo hieroglificzne ewoluuje w kierunku pisma sylabicznego (pismo linearne A) i jest stosowane nie tylko na pieczęciach; Mykeny i reszta zbliżonych do wyspy obszarów greckich pozostają pod wpływem kultury kreteńskiej;
około 1450 p.n.e. na skutek drugiej potężnej katastrofy upada kwitnące królestwo minojskie, a wraz z nim pierwsza zaawansowana kultura europejska; zniszczeniu ulegają wszystkie miasta i pałace na Krecie; przyczyna kataklizmu jest sporna - niektórzy badacze przypuszczają, że kulturze minojskiej położył kres wybuch wulkanu na sąsiednim Santorynie; inni twierdzą, że jej nagły koniec sprowadziła inwazja Mykeńczyków lub innego wroga; przeważa jednak pogląd łączący obydwie te hipotezy - osłabioną po wybuchu wulkanu Kretę najechali Achajowie z Myken;
1400 - 1100 p.n.e.
(okres popałacowy)
pałac w Knossos zostaje odbudowany w 1375 r. p.n.e., ale już kilka lat później traci swoje znaczenie; na wyspie panują mykeńscy zdobywcy z Grecji kontynentalnej; kultura minojska ulega coraz bardziej wpływom mykeńskim: w Agia Triada, Tylissos i Gurnii powstają megarony; archeolog brytyjski - Evans - odnalazł w pałacu w Knossos na tabliczkach glinianych liczne okazy pisma linearnego B (pochodzenia mykeńskiego); zniszczenia spowodowane w okresie popałacowym przez różne ludy morskie prowadzą do ostatecznego upadku na Krecie pozostałości kultury wykazującej wpływy minojskie i mykeńskie; na ten czas datuje się też bitwę o Troję;
1100 - 800 p.n.e.
(Wieki Ciemne)
inwazja Dorów, wojowniczego ludu wywodzącego się z terenów na południe od niecki Dunaju; Minojczycy, nazywający samych siebie Eteokreteńczykami (prawdziwymi Kreteńczykami), wycofują się na niedostępne tereny we wschodniej części wyspy i zakładają tam nowe miasta; Dorowie zakładają liczne państwa-miasta i budują na wybrzeżu warowne twierdze; obywatelom przyznają (w utrwalonych na piśmie ustawach) pewne prawa (kodeks z Gortyny); żelazo wypiera brąz i służy do produkcji lepszych rodzajów broni; Kreta staje się obszarem jednolitym z Grecją pod względem religii, sztuki i kultury (język, pismo);
480 p.n.e. - 395 n.e.
(epoka klasyczna i rzymska)
wraz z awansem Aten Kreta zostaje zepchnięta na polityczno-kulturowy margines; w roku 67 p.n.e. wyspę zdobywają Rzymianie; Gortyna zostaje stolicą rzymskiej prowincji o nazwie Kreta-Kyrene; dzięki Rzymianom następuje rozwój rolnictwa i kultury: budowane są drogi, akwedukty, świątynie i teatry; po pobycie na wyspie apostoła Pawła (rok 59 n.e.), którego towarzysz, Tytus, zostaje mianowany pierwszym biskupem Krety, szybko rozprzestrzenia się tu chrześcijaństwo;
337 - 826
(epoka bizantyjska)
po podziale cesarstwa rzymskiego na część wschodnią i zachodnią Kretę zajmują Bizantyjczycy; w wyniku ostatecznego podziału cesarstwa (395 n.e.) Kreta wchodzi w skład Cesarstwa Wschodniorzymskiego; Bizantyjczycy budują na wyspie liczne kościoły, jak np. pochodzącą z VI wieku bazylikę św. Tytusa w Gortynie; dopiero najazd arabski w roku 826 pogrąża wyspę w nowych niepokojach;
826 - 961
(panowanie Arabów)
przez ponad 130 lat okupanci arabscy uciskają ludność chrześcijańską; wszystkie wczesnochrześcijańskie budowle zostają zniszczone; Arabowie wykorzystują wyspę jako bazę wypadową do wypraw łupieżczych na Morze Egejskie i zakładają z inicjatywy emira Omara nową warowną stolicę na północnym wybrzeżu - Rabd el Chandak, dzisiejszy Heraklion;
961 - 1204
(druga epoka bizantyjska)
dopiero pod wodzą Nikeforosa Fokasa, późniejszego cesarza, udaje się Bizantyjczykom odbić Kretę; po ponownym zaprowadzeniu chrześcijaństwa za bizantyjskiej dynastii Komnenów (1057-1185) dochodzi do ożywienia gospodarczego i kulturalnego, które swój artystyczny wyraz znajduje przede wszystkim w architekturze sakralnej i malowidłach ściennych;
1204-1669
(epoka wenecka)
po zdobyciu Konstantynopola podczas IV krucjaty (1204) Cesarstwo Bizantyjskie zostaje podzielone między krzyżowców; Kreta przypada hrabiemu de Montferrat; w tym samym roku Wenecjanie kupują od niego wyspę; Wenecjanie upodabniają Kretę pod względem politycznym, gospodarczym i artystycznym do swojej ojczyzny; zarówno wyspa, jak jej stolica Chandak otrzymują z nadania "Najjaśniejszej Republiki" nazwę Kandia; dokonuje się rozwój gospodarczy i kulturalny wyspy; samowola możnych, którzy gnębią miejscową ludność ciężarami pańszczyźnianymi i podatkowymi do końca XV wieku, prowadzi jednak do licznych powstań; po upadku Konstantynopola (1453) bizantyjscy artyści i intelektualiści uciekają na Kretę; dzięki temu, jak również pod wpływem malarstwa włoskiego, następuje okres rozkwitu sztuki (zwłaszcza sakralnej), zwany kreteńskim renesansem; uniwersytet w Kandii i szkoła klasztorna w Agia Ekaterini zyskują renomę wykraczającą daleko poza granice wyspy; budowane są wspaniałe ratusze, kościoły, fontanny i obwarowania;
1669-1898
(epoka turecka)
po 21-letnim oblężeniu Turcy zdobywają stolicę Krety (Kandię) i okupują całą wyspę; przymusowa islamizacja, wielkie ciężary podatkowe i samowola rządzących wywołują gwałtowny sprzeciw miejscowej ludności i prowadzą do krwawych powstań wspieranych przez Kościół Prawosławny; gdy w XIX wieku Grecja uzyskuje niepodległość, Kreteńczycy podejmują zmagania o przyłączenie do Grecji (enosis); wstrząsającą kulminacją walk staje się (w roku 1866) tragedia Moni Arkadi, która sprawia, że problem Krety dociera do świadomości światowej opinii publicznej;
1898-1941
(pierwsze lata niepodległości)
po kolejnych powstaniach wielkie mocarstwa wymuszają w roku 1898 ograniczoną autonomię Krety pod rządami greckiego księcia Jerzego I, który zostaje wysokim komisarzem; w roku 1900 brytyjski archeolog Evans rozpoczyna prace wykopaliskowe w Knossos i odkrywa upadłą cywilizację minojską; do roku 1913 wyspa znajduje się pod protektoratem czterech mocarstw: Włoch, Wielkiej Brytanii, Rosji i Francji; Kreteńczycy nadal domagają się przyłączenia do Grecji; cel osiągają jednak dopiero dzięki kreteńskiemu ministrowi sprawiedliwości, a później premierowi całej Grecji - Eleftheriosowi Venizelosowi, który staje na czele kreteńskiego ruchu wyzwoleńczego; w wyniku wojen bałkańskich Turcja traci niemal wszystkie terytoria na Bałkanach; na mocy układów londyńskich w 1914 r. Kreta staje się oficjalnie częścią Grecji; podjęta przez Venizelosa próba rozszerzenia granic państwa greckiego aż po Azję Mniejszą (łącznie ze zdobyciem Stambułu) kończy się "katastrofą" (1919-1922); po przegranej z Turcją i pokoju lozańskim w 1923 roku zostaje dokonana całkowita wymiana ludności; część Greków z Azji Mniejszej osiedliła się na Krecie, podczas gdy wyspę musiało opuścić 30 tysięcy Turków;
1941-1944
(II Wojna Światowa)
podczas II Wojny Światowej w 1941 roku wyspa została zaatakowana przez lotnictwo niemieckie; mimo zaciętego oporu ludności i oddziałów alianckich wojska niemieckie - po niezwykle ciężkich bombardowaniach - zajmują wyspę w ciągu kilku dni (zobacz: Bitwa o Kretę 1941); partyzantka kreteńska podejmuje liczne akcje; dowództwo niemieckie reaguje brutalnymi represjami; mimo to Kreta pozostaje głównym ośrodkiem greckiego ruchu oporu;
1944-1967
(lata powojenne)
w czasie wycofywania się wojsk niemieckich w latach 1944-45 wybucha grecka wojna domowa; podczas trwających pięć lat zmagań alianci popierają władzę narodowo-monarchistyczną walczącą z partyzantką komunistyczną; zostaje straconych wielu członków ruchu komunistycznego; amnestia ostatnich partyzantów ukrywających się w regionie Sfakia na Krecie zostaje ogłoszona dopiero w roku 1975, za rządów premiera Karamanlisa; w roku 1952 Grecja przystępuje do NATO, a na Krecie zaczyna stacjonować amerykańska VI Flota;
1967-1974
(dyktatura "czarnych pułkowników")
w roku 1971, w czasach wojskowej dyktatury w Grecji stolica Krety zostaje przeniesiona z Chanii do Heraklionu; kryzys cypryjski doprowadza w roku 1974 do upadku junty "czarnych pułkowników"; w referendum na temat przyszłego ustroju państwa większość Kreteńczyków opowiada się za demokratyczną formą rządów;
od 1974
(współczesna Republika Grecka)
w roku 1975 Grecja staje się republiką; następuje gwałtowny rozwój turystyki na Krecie; w tej dziedzinie Kreta rozwija się dynamiczniej niż inne regiony Grecji; turystyka staje się obok rolnictwa najważniejszym źródłem dochodów wyspiarzy;

wstecz dalej

 
LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK