Republika Grecka. Ustrój polityczny współczesnego państwa greckiego. Władze państwa, podział administracyjny, język urzędowy, flaga, godło, hymn

 
 
 

Ustrój polityczny

Nazwa

Oficjalna nazwa państwa to Republika Grecka (gr. Elliniki Dimokratia). Potocznie jednak mówi i pisze się: Grecja czyli Ellada (Hellada) w języku nowogreckim lub Ellas (Hellas) w katharevousa (języku używanym do 1976 r.).

Władze państwa

Na mocy Konstytucji z 1975 roku (zmodyfikowanej w 1986 r.) Grecja jest republiką parlamentarną, z prezydentem jako głową państwa i zwierzchnikiem sił zbrojnych. Grecja od 1981 roku jest członkiem Unii Europejskiej od 1952 roku NATO i od 2002 roku Strefy euro.

Istnieje podział władzy na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władzę prawodawczą sprawuje Parlament i Prezydent Republiki, władzę wykonawczą - rząd, władzę sądowniczą - niezawisłe sądy.

Prezydent. Rola Prezydenta ogranicza się głównie do czynności ceremonialnych i dyplomatycznych. Wybierany jest przez parlament w głosowaniu tajnym na okres pięciu lat. Ten sam prezydent może być wybrany powtórnie tylko jeden raz. Kandydat na prezydenta musi być od co najmniej pięciu lat obywatelem greckim, mieć ojca Greka oraz ukończone 40 lat. Kiedy wygasa kadencja prezydenta parlament zbiera się w celu wyboru jego następcy. Kandydat musi uzyskać poparcie większości 2/3 głosów (200). Jeśli tak się nie stanie powtarza się głosowanie. Za trzecim razem zmniejsza się wymaganą liczbę głosów do 3/5 (180). Gdy ponownie nie udaje się wybrać głowy państwa rozwiązuje się parlament, którego przewodniczący zarządza nowe wybory parlamentarne, które odbywają się w przeciągu kolejnych 30 dni. (Taka sytuacja miała ostatnio miejsce w 2014 r.)
22 stycznia 2020 roku parlament wybrał na trzynastego prezydenta po raz pierwszy w historii kobietę: 63-letnią Katerinę Sakellaropoulou, sędzię i prezes Najwyższego Sądu Administracyjnego. Zdobyła ona 261 głosów, dużo więcej niż wymagane 200, w tym wiele z od parlamentarzystów opozycji. Taka zgodność w greckim parlamencie jest niezwykłą rzadkością, gdyż słynie on ze swojej kłótliwości. 13 marca 2020 r. objęła oficjalnie urząd, zastępując 69-letniego Prokopisa Pawlopulosa.

Parlament Hellenów składa się z jednej izby - Izba Deputowanych Grecji. 300 parlamentarzystów wybieranych jest w wyborach powszechnych i tajnych na okres czterech lat. Przez wiele lat głosy przeliczano na miejsca w tzw. wzmocnionym systemie proporcjonalnym: 250 deputowanych wybieranych było proporcjonalnie do liczby głosów, pozostałe 50 miejsc rozdzielano pomiędzy partie, które uzyskały większość w wyborach bezpośrednich, lub w całości otrzymywała partia, która uzyskała ponad 40% głosów. W 2023 roku po raz pierwszy zastosowano nową ordynację całkowicie proporcjonalną, a zwycięzca musi otrzymać 46 proc. głosów. Jeśli żadna partia nie przekroczy tego progu, a rozmowy koalicyjne nie przyniosą rezultatu, przeprowadza się ponowne wybory z zastosowaniem dotychczasowego, wzmocnionego systemu proporcjonalnego. Zmiana ordynacji była spełnieniem obietnicy wyborczej premiera Aleksisa Tsiprasa - mimo, że przegłosowana w 2016 roku, nie objęła jeszcze wyborów w 2019 r. W obecnej sytuacji na greckiej scenie politycznej rozstrzygnięcie wyborów w pierwszym głosowaniu wydaje się jednak mało prawdopodobne.
Obrady parlamentu odbywają się w byłym pałacu królewskim, położonym przy placu Syntagma w centrum Aten. Kandydat na posła musi być obywatelem greckim i mieć ukończone 25 lat. Prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 17 rok życia (do 2018 r. było to 18 lat). Udział w wyborach jest w Grecji nie tylko przywilejem, ale także konstytucyjnym obowiązkiem każdego uprawnionego. Za nieuczestnictwo w wyborach grożą sankcje administracyjne np. odmowa wydania paszportu itp. Pewną niedogodnością jest konieczność uczestniczenia w wyborach w miejscu swojego urodzenia, jednak koszty podróży są refundowane przez partie polityczne. Od 2023 roku po raz pierwszy w wyborach mogą uczestniczyć Grecy mieszkający za granicą, bez konieczności przyjazdu do kraju.
Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się w 2023 roku. Pierwsze głosowanie - 21 maja - przy proporcjonalnym przeliczaniu głosów na miejsca, zakończyło się bez uzyskania większości parlamentarnej (Nowa Demokracja - 40,79%, SYRIZA - 20,07%, komuniści z KKE - 11,46%). Lider Nowej Demokracji, której zabrakło 5 miejsc, nie zdecydował się na tworzenie koalicji rządowej z innymi partiami. Dopiero druga tura - 25 czerwca - przeprowadzona zgodnie ze wzmocnionym systemem proporcjonalnym, wyłoniła zwycięzcę. Została nim centroprawicowa Nowa Demokracja zdobywając prawie identyczną ilość głosów (40,6%), jednak tym razem politycy z tej partii otrzymali dodatkowe 50 miejsc w parlamencie, co dało im większość: 158 głosów na 300. Premierem ponownie został Kiriakos Mitsotakis. Drugie i trzecie miejsce w wyborach zajęły partie lewicowe: Syriza (17,8%) i PASOK (11,9%).

Sądownictwo. Prawo do sądu jest zagwarantowane przez Konstytucję. Sądy dzielą się na cywilne, karne i administracyjne. Istnieją sądy cywilne okręgowe oraz dwanaście sądów apelacyjnych. Sądy karne podzielone są w zależności od kategorii przestępstw. Sąd Najwyższy rozpatruje apelacje dotyczące zarówno spraw cywilnych, jak i karnych. Istnieją sądy administracyjne pierwszej instancji oraz Najwyższy Sąd Administracyjny. Najwyższy Trybunał Specjalny bada zgodność ustaw z konstytucją, a także rozstrzyga spory kompetencyjne.

Szefem rządu jest premier - zwyczajowo jest nim lider partii mającej większość w parlamencie. Obecnie jest nim przywódca Nowej Demokracji Kiriakos Mitsotakis, syn Konstandinosa Mitsotakisa, byłego premiera (w latach '90 XXw.). Mitsotakis studiował na prestiżowych uczelniach amerykańskich i brytyjskich, potem przez jakiś czas pracował jako analityk w sektorze bankowym w Londynie. Po powrocie do Grecji, zanim związał się z polityką, był zatrudniony w sektorze bankowym i doradczym na stanowiskach kierowniczych. W 2004 po raz pierwszy z listy Nowej Demokracji został wybrany do Parlamentu Hellenów. Reelekcję uzyskiwał w 2007, 2009 i dwukrotnie w 2012 r. W styczniu 2016 wygrał drugą turę wyborów na nowego przewodniczącego swojej partii, a kierowana przez niego Nowa Demokracja w maju 2019 wygrała wybory europejskie, a w lipcu krajowe. Jego żona - Marewa (z domu Grabowski) jest wnuczką polskiego farmaceuty, a siostra - Dora Bakojani - to wielokrotna posłanka, była burmistrz Aten (2003-2006) i minister spraw zagranicznych Grecji (2006–2009).
8 lipca 2019 prezydent Prokopis Pawlopulos mianował Kiriakosa Mitsotakisa na urząd premiera, który sprawował do 25 maja 2023 r. Po miesiącu przerwy (rząd techniczny z premierem Joanisem Sarmasem) Mitsotakis został ponownie premierem rządu 26 czerwca 2023 roku.

Podział administracyjny

Obecny podział administracyjny Grecji jest wynikiem reformy Kallikratesa (Kallikratisa) i obowiązuje od 1 stycznia 2011 r. Poprzedni system 13 regionów, 54 nomosów oraz 1033 gmin i społeczności został zastąpiony przez 7 administracji, 13 regionów i 325 gmin.
Najwyższą jednostką podziału administracyjnego są administracje zarządzane przez powołanych przez rząd sekretarzy generalnych. Są to nowe jednostki, które nie miały swoich odpowiedników przed reformą. W skład każdej administracji wchodzą 1, 2 lub 3 regiony, podobne do tych sprzed reformy:

Administracja Region Stolica
Attyka Attyka (66 gmin) Ateny
Epir-Macedonia Zachodnia Epir (18 gmin) Janina
Macedonia Zachodnia (12 gmin) Kozani
KretaKreta (24 gminy) Heraklion
Macedonia-Tracja Macedonia Środkowa (38 gmin) Saloniki
Macedonia Wschodnia i Tracja (22 gminy) Komotini
Peloponez, Grecja Zachodnia i Wyspy Jońskie Peloponez (26 gmin) Tripolis
Grecja Zachodnia (19 gmin) Patra
Wyspy Jońskie (7 gmin) Kerkira
Tesalia-Grecja Środkowa Tesalia (25 gmin) Larisa
Grecja Środkowa (25 gmin) Lamia
Wyspy Egejskie Wyspy Egejskie Południowe (34 gmin) Ermupolis
Wyspy Egejskie Północne (9 gmin) Mitilini

 

Regiony zarządzane przez wojewodów i sejmiki są odpowiednikiem naszych województw, z tą różnicą, że są w pełni samorządowe (wojewoda jest teraz wybierany przez obywateli a nie narzucany przez rząd jak obecnie u nas, a w Grecji przed reformą). Dzielą się one na 325 gmin (l.p. dimos, l.mn.dimoi) - również samorządowych - zarządzanych przez burmistrzów i rady gminy.
Generalnie reforma uprościła podział administracyjny Grecji eliminując dawne nomosy/prefektury - jednostki pośrednie między regionami i gminami. Zamiast nomosów utworzono co prawda podregiony (zarządzane przez wicewojewodów), ale mają one od nich mniejsze znaczenie i nie mają statusu jednostek administracyjnych.

Góra Athos - tak zwana "Republika Mnichów", jest okręgiem autonomicznym graniczącym z Macedonią Centralną, ze stolicą w Kareis. W stolicy znajduje się rezydencja Gubernatora Góry, który podlega Ministerstwu Spraw Zagranicznych Grecji. Władzę ustawodawczą stanowi Świątobliwy Sobór (20 członków, po jednym z każdego klasztoru), a władzę administracyjną sparawuje Święta Wspólnota wybierana na okres 1 roku (również 20 członków). Władzę wykonawczą posiada czteroosobowa Święta Epistasia. Tajemnicą poliszynela jest faktyczna zależność Republiki Mnichów od Rosji, silne powiązania z Putinem i wieloma oligarchami. Dziennikarskie śledztwo tygodnika BILD ukazało też przestępcze machinacje powiązanych z Kremlem mnichów. Mowa między innymi o praniu brudnych pieniędzy, ale również o handlu ludźmi i przemycie broni.

Stolicą Grecji są Ateny mające ponad 4 miliony mieszkańców (wraz z przyległymi aglomeracjami). Drugim co do wielkości miastem są Saloniki (Thessaloniki) - 1 mln mieszkańców. Największym portem morskim jest sąsiadujący z Atenami Pireus.

Język urzędowy

Od 1976 roku językiem urzędowym nowogrecki. Język ten wywodzi się z języka dimotiki, wykształconego podczas niewoli tureckiej. Jednak Grecy muszą znać jeszcze jeden język: katharevousa, który powstał w okresie odzyskiwania niepodległości, jako sztuczny język, będący kompromisem pomiędzy różnymi odmianami języka. Katharevousa był językiem oficjalnym od momentu odzyskania niepodległości, do zakończenia rządów dyktatury wojskowej w 1974 roku. Stąd też starsze książki, przepisy prawne, publikacje rządowe i dokumenty kościelne napisane są w tym języku, a do początku lat '90 można było spotkać publikacje napisane w mieszance nowogreckiego i katharevousa. Więcej informacji w rozdziale: Język grecki.

Flaga narodowa i godło

Cztery białe i pięć niebieskich pasów ułożonych naprzemiennie, biały krzyż w lewym górnym rogu. Kolory biały i niebieski są narodowymi barwami Grecji.

Naprzemienny układ poziomych pasów symbolizuje błękit fal mórz otaczających Grecją i biel skał wybrzeża. Grecki krzyż w lewym rogu flagi symbolizuje przywiązanie i szacunek Greków do Kościoła Ortodoksyjnego. Wygląd i kolorystyka flagi Grecji pozostaje niezmieniona od czasu Powstania Narodowego z roku 1821. W latach 1975-1978 flaga miała postać jedynie białego krzyża na niebieskim tle i czasem takie flagi można spotkać i dzisiaj.
Godłem państwowym jest biały krzyż na niebieskim tle na tarczy herbowej, otoczony wieńcem laurowym.

Hymn Narodowy

Hymn Grecji wywodzi się z poematu "Hymn do Wolności" ("Hymnos stin Eleftheria") autorstwa wieszcza narodowego Dionizosa Solomosa. Poemat ten powstał w 1824 r., a był inspirowany i poświęcony walce narodu greckiego w Powstaniu Narodowym w 1821 roku. W roku 1828 znany muzyk z wyspy Kerkira Nicolaos Mantzaros skomponował  muzykę do poematu Solomosa. Poemat dostał się do Księgi rekordów Guinnessa - jako najdłuższy hymn - posiada 158 zwrotek, ale tylko 2 pierwsze używane są jako hymn Grecji.

Waluta Grecji

Walutą Grecji do końca 2001 r. była drachma. Od 1 stycznia 2002 r. Grecja przyjęła walutę europejską - EURO. Kurs drachmy do euro był pod koniec 2001 r. „sztywny”: 1 euro = 340,75 drachm

wstecz dalej

 
LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK LICZNIK