Krainy geograficzne (i historyczne)
Grecja kontynentalna
W Grecji kontynentalnej można wyróżnić trzy zasadnicze części:
Grecja Północna (Macedonia i Tracja)
W starożytności Grecja Północna obejmowała Epir i Tesalię, a tereny położone bardziej na północ
nie należały już do Grecji. W czasach współczesnych granica przesunęła się na północ
i Grecja Północna obejmuje Macedonię i Trację. Macedonia jest największym regionem Grecji. Znajduje się
tu drugie co do wielkości miasto kraju - Saloniki. Na południe od Salonik, w północną część Morza Egejskiego,
wcina się Półwysep Chalcydycki (Chalkidiki), rozgałęziający się na trzy "palce":
Kasandra, Sithonia i Athos, które w starożytności były wyspami.
Wschodni "paluch" (Athos) zajmuje Autonomiczna Republika Mnichów.
W południowej części Macedonii, na granicy z
Tesalią, znajduje się najwyższy szczyt Grecji - liczący blisko 3 tysiące metrów Olimp. Właściwie Olimp
to cały masyw górski o powierzchni 1.270 km² (25 na 28 km), którego najwyższym szczytem jest Mitikas (2.917 m n.p.m.).
Leżąca na wschód od Macedonii Tracja graniczy z Turcją, co ma istotny wpływ na charakter
tego regionu. Jest to widoczne zwłaszcza w architekturze (minarety) jak i życiu codziennym (typowo wschodnie bazary).
I nie ma w tym nic dziwnego - blisko 30% mieszkańców Tracji jest muzułmanami. W ramach tej ludności muzułmańskiej: 50% uważa się za Turków (turkojęzyczni), 35% za Pomaków (bułgarojęzyczni) a 15% za Romów.
Grecja Środkowa (Epir, Tesalia, Grecja Centralna i Attyka)
Położony w północno-zachodniej części Epir, to region górzysty o najwyższych w całym kraju opadach atmosferycznych.
Tylko nad samym wybrzeżem Morza Jońskiego są niewielkie niziny. Epir graniczy z leżącą bardziej na wschód Tesalią, wysokim łańcuchem gór Pindos. W przeciwieństwie
do górzystego Epiru, Tesalia to region w dużej mierze nizinny. Obejmuje faliste i pagórkowate tereny Niziny Tesalskiej, którą otaczają wysokie masywy górskie - Olimp
(na północy), Pindos (na zachodzie), Othris (na południu), Ossa i Pelion (na wschodzie).
W sposób charakterystyczny w "płaski" krajobraz Tesalii wpisuje się grupa
kilkusetmetrowej wysokości stromych skał i zbudowanych na ich wierzchołkach bizantyjskich klasztorów
(Meteory). Najważniesza rzeka Tesalii - Pinios (Penejos) pod koniec swego biegu płynie malowniczą doliną
Tempe, pomiędzy masywem Olimpu, a górami Ossa i wpada do Morza Egejskiego.
Południowa części Grecji Środkowej to historyczna Grecja Centralna (Sterea Ellada).
Znajduje się tam kilka mniejszych krain, poczynając od zachodu: Akarnania,
Etolia, Doryda, Lokryda. Na południe od Dorydy znajduje się Fokida, a dalej
na południowy wschód - Beocja i Attyka.
Jedyna droga (omijająca góry) z Grecji Północnej do Centralnej wiodła w starożytności przez położony
nad wybrzeżem Morza Egejskiego wąwóz Termopile. Wąwóz ten stanowił niezwykle strategiczne miejsce
i był świadkiem heroicznej walki i śmierci kilkuset Spartan podczas najazdu Persów w 480 r. p.n.e.
W górzystej Fokidzie, nad Zatoką Koryncką wznosi się rozległy masyw Parnasu (2.457 m n.p.m.)
W jego zachodnich zboczach ukryte są ruiny sanktuarium Apolina w Delfach.
Na południowy-wschód od Parnasu rozciąga się nizinna Beocja, znana z historycznych bitew
pod Platejami i Cheroneją. Na południe od Beocji znajduje się uboga w wodę i gorąca
Attyka. W Attyce leży stolica Grecji - 3,5 milionowe Ateny (z portem w Pireusie), historyczny
Maraton oraz na południowym krańcu, słynący z pięknych zachodów słońca, przylądek Sunion (Kolonnes).
Okolice Aten stanowią główny region gospodarczy Grecji, co niestety wiąże się się też
z silnym zanieczyszczeniem środowiska. Nad leżącymi w górskiej kotlinie Atenami
przez większą część roku unosi się sinawy smog. Z położonego na południowy-wschód od Aten masywu
Pentelikonu od starożytności do dnia dzisiejszego wydobywany jest biały marmur - surowiec
do budowy arcydzieł starożytnej (i nie tylko) architektury i rzeźby. U wschodnich wybrzeży Beocji i Attyki
leży, oddzielona wąską cieśniną (most), duża wyspa - Eubeja.
Grecja Południowa (Peloponez)
Grecja Południowa to właściwie półwysep Peloponez - najbardziej na południe wysunięta część Grecji kontynentalnej,
a zarazem Półwyspu Bałkańskiego. Peloponez połączony jest z "lądem" Przesmykiem
Korynckim (Istm), który w najwęższym miejscu ma niewiele ponad 6 km. W tym właśnie miejscu
w 1893 roku przeprowadzono Kanał Koryncki, łączący Zatokę Koryncką z Zatoką Sarońską.
Długa na 130 km i szeroka na 3 do 35 km Zatoka Koryncka (Morze Jońskie) oddziela Peloponez od Grecji Centralnej.
Cały Peloponez jest regionem górzystym, za wyjątkiem niewielkich nizin na wybrzeżach. Najwyższe góry
to pasma Tajgetu, którego szczyty wysokie na ponad 2.400 m n.p.m.
zawsze pokryte są śniegiem.
Peloponez, a ściślej leżąca w jego północno-wschodniej części Argolida, to kolebka greckiej
cywilizacji.
W II tysiącleciu p.n.e. powstała tam kultura mykeńska z ośrodkiem w Mykenach.
W VI i Vw p.n.e. największą rolę na Peloponezie odgrywała Sparta, konkurująca z Atenami, a nawet
przewodząca światowi greckiemu. Również historia najnowsza, okres odzyskiwania
niepodległości (1821-1831), ściśle wiąże się z Grecją Południową. Tutaj toczyły się najcięższe bitwy, a miasto
Nafplion stało się pierwszą stolicą nowożytnego państwa greckiego.
Nieopodal Nafplionu - w Epidauros - znajduje się wspaniale zachowany starożytny amfiteatr
z okresu klasycznego.
W północno-zachodniej części półwyspu, znajduje się miasto Olimpia, miejsce starożytnych igrzysk, których kontynuację
stanowią rozgrywane współcześnie Igrzyska Olimpijskie.
W części północnej półwyspu, nad Zatoką Patras
(Morze Jońskie), leży miasto Patras (Patra) - ważny węzeł
drogowy, ze względu na połączenia promowe z wieloma wyspami i Włochami oraz
połączenie autostradowe z Atenami i Salonikami. W ostatnich latach
w okolicy Patras powstał most wiszący nad wodami Zatoki Korynckiej, łączący Peloponez z Grecją Centralną, który bardzo ułatwia połączenie
między tymi regionami.
Wyspy greckie
Geograficzny podział wysp greckich nie zawsze pokrywa się podziałem administracyjnym co
czasem prowadzi do niejednoznaczności. Np. egejskie wyspy Samos i Ikaria geograficznie zaliczane są do Dodekanezu
(Południowe Wyspy Egejskie), a administracyjnie należą do Północnych Wysp Egejskich. W poniższym opisie
bazowałem na podziale geograficznym, a w przypadku niejednoznaczności
strałem się to zaznaczać.
Wyspy Jońskie
Archipelag wysp greckich położony jest na Morzu Jońskim, wzdłuż zachodnich wybrzeży Grecji.
Główne wyspy archipelagu to Kerkira (Korfu), Kefalonia (Kefalina), Lefkada (Lefkas),
Zakintos (Zakynthos), Itaka oraz Paksi.
Do Wysp Jońskich zalicza się także samotna Kytera (Kithira), leżąca u południowych brzegów Pelponezu,
choć administracyjnie związana jest z Wyspami Sarońskimi.
Powierzchnia wysp jest przeważnie górzysta,
o wzniesieniach sięgających nawet ponad 1.600 m n.p.m. (Kefalonia). Wyspy Jońskie
często nawiedzane są przez trzęsienia ziemi. Mieszkańcy wysp żyją głównie z upraw
(winorośl, oliwki, cytrusy), rybołówstwa i turystyki. Największe znaczenie turystyczne
ma Kerkira, przyciągająca turystów zielenią i pięknymi plażami - piaszczystymi na wschodzie i skalistymi na zachodzie.
Wyspy Egejskie
Morze Egejske to północno-wchodnia część Morza Śródziemnego pomiędzy Półwyspem Bałkańskim,
Azją Mniejszą oraz wyspami Kretą i Rodos. Morze to oblewa Grecję od południowego-wschodu.
Wyspy Egejskie mają charakter przeważnie górzysty
i podobnie jak Wyspy Jońskie mają bardzo duże znaczenie turystyczne i częściowo rolniczo-hodowlane.
Wyspy Egejskie dzieli się na dwa regiony: północny i południowy.
Południowe Wyspy Egejskie
Największą wyspą Grecji
jest wysunięta najbardziej na południe Kreta. Długość wyspy wynosi 260 km, a największa
szerokość 60 km. Prawie cały teren Krety pokrywają góry o wysokości dochodzącej do 2.500 metrów
(Psiloritis lub Idi - 2.456 m n.p.m.). Klimat wyspy jest bardziej gorący od pozostałych regionów Grecji,
a wysokie opady (do 2000 mm w górach) dorównują tylko górzystemu Epirowi. Część
Morza Egejskiego wokół Krety nazywana jest często Morzem Kreteńskim. Na północny-wschód
od Krety, u zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej (Turcji), leży archipelag Sporady Południowe.
Większa część tego archipelagu, złożona z 14 dużych i 3 mniejszych wysp,
nazywana jest Dodekanez (co dla zmylenia oznacza "12 Wysp").
Największe wyspy archipelagu to: Kos, Rodos, Karpathos, Kalimnos oraz Ikaria i Samos (te dwie ostatnie administracyjnie zaliczane są
do Północnych Wysp Egejskich).
Kos i Rodos to obok Krety najpopularniejsze wyspy na spędzenie letniego urlopu.
Na północ od Krety i południowy-wschód
od Attyki leżą Cyklady. To grupa ponad 200 niewielkich, górzystych wysp o skalistych
wybrzeżach. Największymi wyspami są: Naksos, Andros, Paros, Tinos i Milos. Nieco
mniejsza Thira (Santoryn, Santorini) posiada w swej środkowej części aktywny wulkan - Kajmeni
(131m n.p.m.). Na północy wyspy znajduje się głęboka wcięta zatoka, będąca starą kalderą
wulkaniczną. Około 1525 r. p.n.e. (wg. najnowszych badań około 1627 r. p.n.e.) potężny wybuch wulkanu zniszczył znaczną część wyspy.
W Zatoce Sarońskiej (pomiędzy Attyką i Peloponezem) znajduje się grupka małych wysepek: Egina,
Salamina, Poros i Hydra.
Północne Wyspy Egejskie
Największą wyspą w regionie północnym jest leżąca u wchodnich wybrzeży Attyki
i Beocji Eubeja (Ewwia). Od Półwyspu Bałkańskiego oddzielona jest wąską cieśniną,
przez którą przebiega most. Bliska odległość od stałego lądu i bezpośrednie połączenie komunikacyjne
sprawia, że Eubeja ma charakter zbliżony do pobliskiej Attyki - bardziej przemysłowo-rolniczy
niż rolniczo-turystyczny (jak inne wyspy). W północno-zachodniej części Morza Egejskiego
(na północ od Eubei) leżą Sporady Północne: Skiros, Skopelos, Alanisos, Skiathos i kilka mniejszych wysepek. Ze względu
na deficyt słodkiej wody większość małych wysp nie jest zamieszkana. Powierzchnia wysp jest wyżynno-górzysta.
Wyspy te należą administracyjnie do Tesali, za wyjątkiem Skiros, należącej do
okręgu Grecji Centralnej.
W północnej części Morza Egejskiego znajdują się Thasos (administracyjnie należy do Macedonii) i Samotraka (należy do Tracji),
a w części północno-wschodniej, u wybrzeży Turcji, leżą trzy duże wyspy:
Limnos, Lesbos i Chios (oraz dwie mniejsze Ikaria i Samos - geograficznie zaliczane do Dodekanezu).
|
