Monastyry na Athos

Wszystkie monastyry na Górze Athos wzniesiono według jednolitego planu architektonicznego, którego głównym celem było zapewnienie bezpieczeństwa. Centralnym punktem każdego kompleksu klasztornego jest główna świątynia – katolikon (katholikon). Pozostałe budynki – mieszkalne i użytkowe – rozmieszczone są wokół dziedzińca otaczającego katolikon. Całość otacza mur obronny, a w niektórych klasztorach wznoszą się również wysokie wieże strażnicze. Obwarowania bywają tak potężne, że klasztory przypominają zamki lub twierdze. Wjazd na teren monasteru możliwy jest wyłącznie przez jedną, solidnie umocnioną bramę, która każdego dnia zamykana jest o zachodzie słońca.

Obecnie na Athos znajduje się 20 klasztorów – liczba ta jest stała, choć w przeszłości bywało ich więcej. Część upadła, inne przekształcono w skity. Obecny układ wykształcił się stopniowo w XVII i XVIII wieku i został zatwierdzony zarówno przez władze kościelne, jak i świeckie.

Klasztory funkcjonują jako komuny - mnisi danego klasztoru żyją wspólnie: celebrują liturgię, modlą się, mieszkają, spożywają posiłki i pracują razem. Przełożony klasztoru – ihumen (gr. Igoumenos) – wybierany jest przez mnichów dożywotnio i odpowiada za wszystkie sprawy wspólnoty. Jest on również członkiem Świętej Wspólnoty – 20-osobowego ciała zarządzającego Górą Athos, które sprawuje władzę religijną i administracyjną na całym półwyspie. Ihumenowi pomagają doświadczeni mnisi zwani gerondami (starzec, „ojciec duchowy”).

Kolejność, w jakiej wymienia się 20 klasztorów na Górze Athos, jest stała i ściśle ustalona – wynika ona z tradycyjnego porządku hierarchicznego, który obowiązuje od wieków. Odzwierciedla tradycyjną rangę i znaczenie danego klasztoru, ma znaczenie w głosowaniach i ceremoniach.

1. Wielka Ławra (Megisti Lavra)
2. Watoped (Vatopediou)
3. Iwiron (Iviron)
4. Hilandar (Chilandariou)
5. Dionizego (Dionysiou)
6. Kutlumus (Koutloumousiou)
7. Pantokrator (Pantokratoros)
8. Xiropotamou
9. Zograf (Zografou)
10. Dochiariou
11. Karakalou
12. Filoteu (Philotheou)
13. Simonopetra (Simonospetras)
14. Św. Pawła (Agiou Pavlou)
15. Stavronikita (Stawronikita)
16. Xenofontos
17. Grigoriou
18. Esfigmenu
19. Św. Panteleimon (Rossikon)
20. Konstamonitou

Na Górze Athos, oprócz 20 głównych klasztorów (monastyrów), istnieje rozbudowana struktura mniejszych jednostek monastycznych, które im podlegają. Mają one różny stopień niezależności i organizacji życia wspólnotowego.

• Skit (mały klasztor) - najważniejsze jednostki podporządkowane klasztorom, to wspólnoty mnichów (nawet 50) żyjących według ustalonego rytmu, mające własną cerkiew, cele mnichów i często niewielką infrastrukturę (jadalnia, biblioteka, ogrody); skitem zarządza dikaios, wybierany przez zgromadzenie zakonników na okres 1 roku; podlegają głównemu klasztorowi, ale cieszą się częściową autonomią w sprawach wewnętrznych
• Kellia (pustelnia/większa chata) - domy z cerkiewką, w których żyje zwykle 2–5 mnichów (max. 12); mniejsze niż skity, ale większe niż kalivy; czasem działają bardziej wspólnotowo, czasem pustelniczo; podlegają skitowi lub bezpośrednio klasztorowi
• Kaliva (pustelnia/mały dom) - niewielkie domki lub pustelnie, w których mieszkają 1–2 mnisi (max. 6); nie tworzą zorganizowanej wspólnoty klasztornej; często zajmują się rzemiosłem, ikonopisaniem, ogrodnictwem; również podlegają skitowi lub bezpośrednio klasztorowi
• Kathisma (pojedyncza pustelnia) - najmniejsze formy osadnictwa monastycznego – zwykle to po prostu pustelnia jednego mnicha, który prowadzi skrajnie samotniczy tryb życia, z minimalnym kontaktem z innymi; najczęściej bardzo oddalone, w trudno dostępnych miejscach; podlegają głównemu klasztorowi