Zakaz wstępu kobiet (avaton)

Avaton (gr. άβατον – „to, co niedostępne, nietknięte”) to zakaz wstępu kobiet na półwysep Athos, który obowiązuje nieprzerwanie od ponad tysiąca lat i stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych i kontrowersyjnych elementów życia monastycznego na Górze Athos. Mnisi wierzą, że Matka Boża jest jedyną kobietą, która ma duchową obecność na półwyspie. Celem avatonu jest stworzenie pełnej duchowej ciszy i skupienia, w której można się oddać modlitwie, ascezie i kontemplacji. Obecność kobiet uznawano za potencjalne zakłócenie życia duchowego, mogące rozbudzać emocje i zagrażać ślubowi czystości.

Avaton jest nie tylko regułą religijną, ale także elementem greckiego prawa państwowego, zapisanym w konstytucji Grecji jako część statusu autonomii Góry Athos. Tradycyjnie zakaz obejmuje także samice zwierząt hodowlanych – na Athos nie wolno trzymać np. krów ani kóz, jeśli są samicami. Dopuszczone są kotki i kury – jako wyjątki praktyczne: koty z powodu potrzeby tępienia gryzoni, kury z powodu dostarczania jaj.

Avaton bywa krytykowany przez środowiska feministyczne, organizacje praw człowieka, a nawet niektórych duchownych prawosławnych jako przejaw dyskryminacji. Były przypadki prób jego obejścia (np. kobiety przebrane za mężczyzn, nielegalne wejścia), ale spotykały się one z jednoznaczną reakcją władz i mnichów. W 2003 roku Parlament Europejski oficjalnie wezwał do zniesienia avatonu, uznając go za niezgodny z Kartą Praw Podstawowych UE – jednak Grecja odrzuciła to jako próbę naruszenia swojego dziedzictwa duchowego i autonomii Athos.

Naruszenie zakazu (np. przez kobietę próbującą wejść na Athos) może skutkować karą więzienia do 12 miesięcy, choć w praktyce bywa to egzekwowane łagodnie. Nie ma prawnych wyjątków – nawet główne kobiece postacie polityczne, jak królowe Grecji czy żony premierów, nie miały prawa wejścia na Athos.