Władze i administracja

Na przestrzeni wieków Święta Góra Athos pozostawała w różnym stopniu zależna od władz cywilnych, które również udzielały jej wsparcia finansowego – zarówno lokalnych, rządzących terenami dzisiejszej Grecji, jak i zagranicznych, np. Rosji. A także ze strony władz kościelnych. Obecny status „Republiki Mnichów” w wyczerpujący sposób reguluje art. 105 Konstytucji Grecji z 1975 roku i Karta Konstytucyjna Góry Athos z 1927 roku z późniejszymi modyfikacjami. Półwysep stanowi okręg autonomiczny pod władzą rządu Grecji i jurysdykcją religijną Ekumenicznego Patriarchy Konstantynopola, a nie jak większość Grecji: autokefalicznego Kościoła Grecji.

Fakt, że Athos podlega bezpośrednio Ministerstwu Spraw Zagranicznych, podkreśla jego unikalny, międzynarodowy status i znaczenie w ramach państwa greckiego, wyróżniając go spośród typowych jednostek administracyjnych kraju. Państwo greckie jest reprezentowane przez Gubernatora Góry Athos, który wraz z zastępcą rezyduje w Karyes, stolicy administracyjnej Athosu. Zapewnia on przestrzeganie Karty, uczestniczy w sesjach Świętej Wspólnoty w charakterze doradcy i przewodniczy lokalnym służbom publicznym (policji, służbie celnej itp.). Region uzyskuje też coroczną dotację z budżetu państwa. Do 2010 wynosiła ona 2,25 mln euro, następnie została zmniejszona do 1,45 mln

Wewnętrznie Athos podzielony jest na 20 monastyrów/klasztorów (17 greckich i po jednym: rosyjskim, serbskim i bułgarskim). Ich liczba jest niezmienna – nie dopuszcza się tworzenia nowych ani likwidacji istniejących klasztorów, co wynika zarówno z tradycji, jak i postanowień Karty Konstytucyjnej. Zabroniona jest też wszelka modyfikacja relacji pomiędzy nimi (hierarchiczna kolejność). Każdy monastyr stanowi samorządne terytorium składające się z klasztoru głównego oraz podległych mu wspólnot mnisich, takich jak skity, kelie (cela), kalyvy (chatki) i pustelnie. Władzę religijną i administracyjną sprawuje Święta Wspólnota (gr. Ierá Koinótis, czasem tłumaczona jako Święte Zgromadzenie), złożona z przedstawicieli 20 klasztorów, która spotyka się na posiedzeniach dwa razy w tygodniu i zajmuje się mediacją między klasztorami w razie konfliktów oraz koordynuje współpracę między nimi. Święta Wspólnota nie stanowi organu zwierzchniego wobec poszczególnych monastyrów. Jej organem wykonawczym jest Święta Epistasia – czteroosobowy organ wykonawczy wybierany rotacyjnie spośród klasztorów. Przywódca Epistasii jest tradycyjnie nazywany Protos ( Πρώτος – Pierwszy).

Sprawy dyscyplinarne oraz drobne spory między mnichami lub klasztorami rozstrzygane są w pierwszej instancji przez władze danego monastyru, w drugiej przez Świętą Wspólnotę (gr. Ierá Koinótis), a w trzeciej – w przypadku poważniejszych spraw – przez Święty Synod Patriarchatu Ekumenicznego. W przypadku wykroczeń interweniują lokalne służby porządkowe (policja), natomiast przestępstwa oraz spory majątkowe, w tym dotyczące gruntów między klasztorami, podlegają właściwym sądom cywilnym w Salonikach, zgodnie z prawem greckim.