Okres bizantyjski i wyprawy krzyżowe

395 r. - 1453 r.

W 395 r., po śmierci Teodozjusza I, cesarstwo rzymskie rozpadło się na łacińskie na Zachodzie i bizantyjskie na Wschodzie. W okresie Bizancjum Grecja przyjęła chrześcijaństwo według obrządku ortodoksyjnego (prawosławnego). Na czele państwa stał Cesarz, jednak dużą rolę odgrywał Kościół Prawosławny. Czynnikami zespalającymi Cesarstwo Bizantyjskie były z jednej strony administracja i prawodawstwo rzymskie, a z drugiej - kultura i język grecki. Literatura tego okresu, tworzona w języku greckim, stanowiła początkowo kontynuację pogańskiej literatury Grecji Starożytnej. Z czasem jednak przekształciła się w czysto chrześcijańską. Sztuka bizantyjska wykształciła się z połączenia tradycji hellenistycznych (głównie azjatyckich i aleksandryjskich), rzymskich i wczesnochrześcijańskich. W architekturze bizantyjskiej dominowały bazyliki kopułowe i krzyżowo-kopułowe. Wznoszono je najczęściej z cegły, a wszelkie zdobnictwo znajdowało się tylko wewnątrz świątyni. Malarstwo początkowo nawiązywało do sztuki hellenistycznej, lecz z czasem wykształciło zupełnie nową formę - ikonę. Stopniowo zaczęła nasilać się wrogość do pogańskich wierzeń i kultury greckiej. Zamknięto wyrocznię w Delfach, zaprzestano organizacji igrzysk olimpijskich, a wiele greckich świątyń przebudowano na kościoły.

Od początku VIIw. Grecja przeżywała liczne najazdy plemion słowiańskich i Arabów. Podczas IV krucjaty krzyżowcy zamiast Ziemi Świętej opanowali w 1204 roku Konstantynopol i utworzyli na terenie Grecji Cesarstwo Łacińskie (ze stolicą w Konstantynopolu). Wenecjanie, obawiając się powstania zbyt silnego państwa w pobliżu swoich granic, nie dopuścili do tego, aby faktyczna władza cesarzy obejmowała wszystkie ziemie cesarstwa. Zezwolili cesarzom na panowanie w Tracji, a na pozostałych terenach powstały prawie niezależne, feudalne księstwa i hrabstwa łacińskie. Francuscy rycerze utworzyli Księstwo Achai, Księstwo Ateńskie i księstwo Bonifacego de Montferrat, zaś Wenicjanie opanowali Kretę, Korfu i inne wyspy na Morzu Egejskim. W 1261 r. bizantyjscy Grecy odzyskali Konstantynopol i Mistrę, na blisko 200 lat przywracając Cesarstwo Bizantyjskie, ale zdobycie stolicy w 1453 r. przez Turków ostatecznie położyło kres istnieniu cesarstwa.

Pozostałością po okresie bizantyjskim jest m.in. Wielka Ławra - najstarszy i największy zespół klasztorny na półwyspie Athos. Dla Greków Athos - wschodni "paluch" Półwyspu Chalcydyckiego - jest świętą górą. Wznosi się tu najwyższy szczyt całego półwyspu, góra Athos (2030 m n.p.m.). Jest to jedyny w swoim rodzaju organizm administracyjny w Grecji - autonomiczna republika mnichów, żyjących w 20 klasztorach. Tworzą one ciekawy zespół architektury bizantyjskiej, a jednocześnie enklawę, w której życie biegnie własnym rytmem.